Η Αμαλία Μουτούση εξηγεί πως μια σπουδαία πρωταγωνίστρια του θεάτρου δεν παύει ποτέ να κοιμίζει το παιδί μέσα της.

Αμαλία Μουτούση: Μέσα από το θέατρο συνειδητοποιώ ότι δεν υπάρχει λόγος να φοβάμαι, ότι δεν κινδυνεύω από κάτι

Στέλλα Χαραμή

Μάιος 23, 2017

Λίγο πριν δοκιμαστεί σ' έναν ακόμα υποκριτικό άθλο και υποδυθεί όλους τους ρόλους του «Ιππόλυτου», η Αμαλία Μουτούση εξηγεί πως μια σπουδαία πρωταγωνίστρια του θεάτρου δεν παύει ποτέ να κοιμίζει το παιδί μέσα της. 

Φωτογραφίες: Αρης Καμαρωτός

Ο ήλιος έχει αρχίσει να δύει στα ψηλά των Αμπελοκήπων και η Αμαλία Μουτούση εμφανίζεται με το τελευταίο φως της μέρας. Μόλις έχει τελειώσει (για σήμερα) την πρόβα για τον «Ιππόλυτο», συνομιλώντας με ολόκληρο το έργο του Ευριπίδη μα και με τη μουσική δραματουργία του Δημήτρη Καμαρωτού στη σκηνή του «Παρνασσού» (μια παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση). Για κάποια λεπτά δεν μιλάει πολύ και δεν ξέρεις αν έχει χαθεί στα χρώματα των σύννεφων που κόβουν την ανάσα ή αν κάνει παύση για να αποφορτιστεί από την πολύωρη πρόβα. «Η πρόβα μου κάνει καλό» σχολιάζει. «Σε όποια κατάσταση και να είμαι. Αν, για παράδειγμα, ξεκινήσω το πρωί με πυρετό, το βράδυ τελειώνοντας ο πυρετός θα έχει πέσει. Αν ξεκινήσω το πρωί με πονοκέφαλο, τελειώνοντας δεν θα έχω πονοκέφαλο. Η πρόβα έχει μια θεραπευτική ιδιότητα για μένα. Φυσικά αυτό δεν είναι αυτονόητο. Χρειάζεται να ξέρεις πως είσαι την κάθε ημέρα της πρόβας, τι περιθώρια και αποθέματα δύναμης έχεις ώστε να μπεις σε αυτήν κάπως μαλακά».

Η Αμαλία Μουτούση δεν ακολούθησε πολλές φορές αυτή τη σύσταση. «Άνθρωπος με έντονο θυμικό, παρορμητικός και συναισθηματικός» όπως περιγράφει η ίδια την ψυχική ιδιοσυγκρασία της, έχασε το λογαριασμό εκείνων των στιγμών που έπεσε αχόρταγα, με τα μούτρα στη δουλειά, άλλοτε ξεχνώντας τον εαυτό της κι άλλοτε ανακαλύπτοντας τον σε βάθος.

Με μια γνήσια ανθρώπινη διάθεση να κοιτάξει το είδωλο της από απόσταση, ίσως κι από ψηλά, αυτή η πρωταγωνίστρια των υψηλών συγκινήσεων, αποκαλύπτεται εδώ, βήμα το βήμα, για τις μικρές και τις μεγάλες στιγμές της μέσα κι έξω από το θέατρο. Διευκρινίζει πάντως πως «ο τρόπος που εργάζομαι είναι ένα πράγμα με τη ζωή μου. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν ξεχωρίζω την εργασία μου από την προσωπική μου ζωή. Όμως, δεν νοείται αυτή η εργασία αν δεν έχει να κάνει με τον εαυτό μου. Εργάζομαι με τον εαυτό μου, πάνω στον εαυτό μου, για τον εαυτό μου».

Τι σας συνέβη όταν μείνατε μόνη με το κείμενο του «Ιππόλυτου»;

Το κείμενο που έχουμε στα χέρια μας μεταφράστηκε από τον Νίκο Φλέσσα, πολύτιμο συνεργάτη μας με τον Δημήτρη Καμαρωτό από το 1989! Και η μετάφραση αυτή με την σύμπραξη της Σύλβιας Λιούλιου (έχουμε το τέλειο team) δουλευόταν, διαμορφωνόταν και επηρεαζόταν από την διαδικασία των προβών - ήταν οργανικό μέρος της πρόβας - ιδανική συνθήκη. Οπότε πήραμε την τελική της μορφή σχετικά αργά, αναφορικά με τον όγκο της δουλειάς που αντιμετωπίζουμε· γιατί σ' αυτή την παράσταση δεν συναντιέμαι μ' έναν μόνο ρόλο αλλά με ολόκληρη στρατιά αφού κάνουμε ολόκληρη την τραγωδία. Όμως, όταν μένω μόνη με το κείμενο αυτό που κυρίως μου συμβαίνει είναι να ακούω. Ακούω ήχους, φωνές, μουσική, γιατί στη παράσταση αυτή ο Δημήτρης Καμαρωτός κι εγώ είμαστε σαν δύο μέλη ορχήστρας, ο Δημήτρης σαν μουσικός αλλά πρωτίστως σαν ερμηνευτής κι εγώ σαν ηθοποιός αλλά πρωτίστως σαν μέλος της ορχήστρας. Ο Δημήτρης δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε να γεννιέται η μουσική που μου χρειάζεται προκειμένου να ερμηνεύσω τα πρόσωπα και να εμπλουτίσω αυτή την ερμηνεία. Και μ' αρέσει πολύ αυτό, που ενώ είναι ασυνήθιστο, συγχρόνως όμως είναι πανεύκολο στην πρόσληψή του - θέλουμε να περάσει στους θεατές ο Ιππόλυτος του Ευριπίδη σαν ένα παραμύθι απνευστί, σα μια χειρονομία. Είναι υπέροχη για μένα αυτή η μουσική σύλληψη της τραγωδίας - και δεν έχει καθόλου σχέση μ' αυτό που λέμε «τραγωδία με μουσική» απλώς το εργαλείο μας είναι η μουσική. Εννοείται πως όλη μας η προσπάθεια συνίσταται στο πως θα προάγεται η πλοκή και το νόημα μέσα από το κύριο όχημα που είναι πάντα ο λόγος.

Δεν ονειρεύομαι να εργαστώ ως σκηνοθέτης. Η θέση μου είναι πάνω στη σκηνή

Τι απελευθερώνει δημιουργικά μέσα σας το κείμενο της αρχαίας τραγωδίας;

Από το 1990 οπότε και πρωτοέπαιξα τη «Μήδεια», δεν σταμάτησα ποτέ την σχέση μου με το υλικό της αρχαίας τραγωδίας, είτε παίζοντας σε παραστάσεις είτε διδάσκοντας. Είναι ένα υλικό πρωτογενές και γι' αυτό εμπεριέχει όλη την ουσία της υποκριτικής τέχνης, τις βασικές αρχές της. Με επαναπροσδιορίζει απέναντι στη δουλειά μου και απέναντι στον εαυτό μου μέσα στη δουλειά μου, γιατί εκεί μέσα βρίσκονται όλα τα εργαλεία. Και μου ξυπνάει την ψυχή. Μου φέρνει μνήμες. Μελετάω ένα χορικό και θυμάμαι μέρη, τόπους στιγμές και ανθρώπους. Ο Χειμωνάς έχει πει ότι το αρχαίο δράμα αφυπνίζει ένα ζωντανό κομμάτι μέσα μας που έχει ατροφήσει. Είναι αλήθεια. Σε πάει σε κάτι μέσα σου που δεν έχει φθαρεί, που δεν είναι μηχανικό και κομματιασμένο. Γιατί στην καθημερινότητά μας, μ' αυτούς τους άγριους και βάρβαρους ρυθμούς, ζούμε τελείως κομματιασμένοι. Και μου απελευθερώνει και τον αυθορμητισμό μου. Όλα αυτά που έχω να εκφράσω, να αφηγηθώ, από τα πιο μικρά μέχρι τα πιο μεγάλα, βγαίνουν με μιαν εκπνοή - σαν όλα στη ζωή μας να 'ναι ένα «φου».

Τι συμπυκνώνει για εσάς η τραγωδία του «Ιππόλυτου»;

Έχουμε μια ιστορία «έρωτα και μίσους» τα πρόσωπα της οποίας είναι “τυφλά»”. Κάτι τους κάνει να μην βλέπουν. Όχι από φυσική τυφλότητα αλλά μεταφορικά. Σαν να έχασαν τη δυνατότητα να δουν αυτό που η ζωή τους έχει δείξει. Κι αυτό γιατί ο καθένας τους είναι μέσα στο δικό του επιχείρημα που γι' αυτόν είναι ζήτημα ζωής και θανάτου. Ο καθένας τους υπάρχει επειδή υπάρχει το επιχείρημα του. Ο θείος έρωτας για τον Ιππόλυτο, ο έρωτας και πάνω απ' όλα η τιμή, για τη Φαίδρα. Τα πρόσωπα δεν μπορούν να συναντηθούν κι αλληλοσπαράζονται. Και όλη αυτή η ανθρώπινη καταστροφή, προκύπτει από μια συνηθισμένη αντιπαράθεση δύο θεοτήτων...

Σας απασχολεί το γεγονός ότι στον «Ιππόλυτο» θα είστε μόνη σας, σε μια μετωπική συνάντηση με τον εαυτό σας;

Όχι, γιατί εκτός από το ότι το αρχαίο δράμα έχει μια εξωστρέφεια, η παράσταση είναι με τέτοιο τρόπο δομημένη που ό,τι προέρχεται από μένα είναι απόλυτα εξαρτημένο από την σκηνική παρουσία του Δημήτρη και το αντίστροφο. Είναι ένα υλικό όλο προς τα έξω, από τον έναν στον άλλον και στο κοινό. Αν κάπου υπάρχει ένα βάρος είναι αυτό: Το ότι έχω να ανταποκριθώ σ' ένα ολόκληρο έργο κι όχι ότι θα το κάνω μόνη μου.

Αυτοσκηνοθετείστε;

Ναι, πάντα, αλλά μόνο με την προϋπόθεση ότι έχω συνεργάτες που δεν μου χαρίζονται στο παραμικρό. Δεν μπορώ να αυτοσκηνοθετηθώ χωρίς τον άλλον, πρέπει να υπάρχει πάντα ο άλλος για να εκτεθώ μπροστά του, ν' αφεθώ στην κρίση του, στη ματιά του και μετά αναλαμβάνω ολοκληρωτικά την ευθύνη που μου αναλογεί. Πάντως, από πολύ μικρή που συνεργαζόμασταν με το Μιχαήλ (Μαρμαρινό), είχα μια συνολική ιδέα για το τι προτείνω – ασχέτως με το αν ακολουθούσα πιστά αυτό που μου ζητούσε. Σ' αυτό δεν έχω αλλάξει. Κάτι όμως που νοιώθω να έχει αλλάξει με τα χρόνια είναι η δυνατότητά μου να διαλέγω τους συνεργάτες μου και μου δίνει τόση χαρά αυτό γιατί συνειδητοποιώ πόσο δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Όπως τώρα για παράδειγμα με το Δημήρη Καμαρωτό, τη Σύλβια Λιούλιου, το Νίκο Φλέσσα που συμφωνούμε σε πολύ βασικά πράγματα κι έτσι το όραμά μου μπορεί να συνυπάρχει με το δικό τους και να επηρεάζεται καθοριστικά από αυτό.

Άμα θυμάσαι ζεις, άμα ξεχνάς πεθαίνεις

Σκέφτηκατε ποτέ, εσείς η επίλεκτη τόσων σκηνοθετών να δείτε τη δουλειά αυτή ανάποδα;

Όχι, ποτέ. Μπορεί κάλλιστα, κάποια στιγμή να σκηνοθετήσω κάτι - κι αυτό θα έχει σίγουρα κάτι να μου δώσει - αλλά ποτέ δεν θ' αλλάξει η θέση μου στο θέατρο. Εξάλλου, δεν μπορώ να γίνω σκηνοθέτης. Μπορώ να περάσω ώρες χαζεύοντας ένα μαέστρο να διευθύνει την ορχήστρα του, όμως εγώ δεν μπορώ να γίνω μαέστρος. Μ' αρέσει όμως πολύ να είμαι ο μαέστρος του εαυτού μου. Δεν ονειρεύομαι να εργαστώ ως σκηνοθέτης. Η θέση μου είναι πάνω στη σκηνή.

Είστε φτιαγμένη να αφηγείστε ιστορίες;

Μ' αρέσει πολύ. Και να αφηγούμαι και να μου αφηγούνται. Με την αφήγηση κρατάμε ζωντανή τη μνήμη μας κι όσο θυμόμαστε τόσο παραμένουμε ζωντανοί - άμα θυμάσαι ζεις, άμα ξεχνάς πεθαίνεις. Και γι' αυτό διαλέξαμε τον χώρο του Παρνασσού για την παράσταση γιατί είναι ένας χώρος γεμάτος από μνήμη και μέσα σ' αυτό το χώρο, μέσα σε τόσα και τόσα που έχουν γίνει, θα προστεθεί και κάτι ακόμα, η ιστορία του Ιππόλυτου. Το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον είναι αδιαχώριστα, καταργείται ο χρόνος, αναβάλλεται ο θάνατος, διαιωνίζεται η ζωή με την αφήγηση. Κι όταν αφηγείσαι η ζωή, δεν είναι μόνο στο τώρα, είναι και στο μετά.

Άρα αντιμετωπίζετε το θέατρο σαν ένα δρόμο για να μακροημερεύσετε ψυχικά;

Μακάρι όλη η ζωή μας να κινούνταν γύρω από έναν τέτοιο τρόπο - αφηγούμενη δηλαδή. Να λέμε και να ακούμε ιστορίες. Έτσι θέλω να ζω και να υπάρχω. Το θέατρο είναι ένα εργαλείο που μας θυμίζει ότι τα λόγια δεν είναι κάτι νεκρό. Τα λόγια είναι πράξη, είναι κάτι ζωντανό, δεν είναι κάτι που βγαίνει από τη στοματική μας κοιλότητα για να πεθάνει αλλά για να μας θυμίσει ποιοι είμαστε, τι είμαστε, από τι είμαστε, από ποιόν είμαστε και τελικά να μας διαμορφώσει και να μας ενώσει.

Είμαι ευγνώμων γι' αυτά που δεν έκανα καλά

Στην τέχνη ασκήσατε την εξωστρέφεια σας;

Ήμουν πάντα εξωστρεφής. Η εξωστρέφεια είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό κι αληθινό κομμάτι του εαυτού μου· απλώς είχα πολλά πράγματα μέσα μου κάπως κοιμισμένα, δεν είχα βρει τον τρόπο να τα εκφράζω. Η εσωστρέφεια μου έβγαινε πιο εύκολα - γι' αυτό κανείς μπορεί να έλεγε ότι ήταν πιο κοντά στη φύση μου. Όμως όταν συναντάω την εξωστρέφεια νοιώθω πιο πολύ εγώ. Μέσα από το θέατρο – το οποίο είναι μια σύμβαση άρα φοβάμαι λιγότερο - διαπιστώνω πως όσα μου φαίνονται δύσκολα στη ζωή, γίνονται ευκολότερα. Μέσα από το θέατρο συνειδητοποιώ ότι δεν υπάρχει λόγος να φοβάμαι, ότι δεν κινδυνεύω από κάτι.

Γιατί επιμένετε να σπρώχνετε τον εαυτό σας σε υποκριτικούς άθλους;

Μου αρέσουν πολύ τα “αγωνίσματα”. Μου βγαίνει πολύ φυσικά. Ξυπνάει και η παιδικότητα μου, το παιχνίδι, ο κίνδυνος, η περιπέτεια. Δεν αισθάνομαι ότι είναι κάτι «παραπάνω». Μπορεί να είμαι πληθωρική, δεν ξέρω. Πάντως, έτσι καταλαβαίνω αυτή τη δουλειά, αλλιώς τη βαριέμαι. Πρέπει να με δυσκολεύει μ' ένα δημιουργικό τρόπο. Να μου ψιθυρίζει «όπα, μην κοιμάσαι, σήκω». Αυτό για μένα είναι σωτήριο και εξαγνιστικό γιατί μου δίνει τη χαρά του παιδιού.

Τι άλλο είναι εξαγνιστικό για εσάς;

Να παρατηρώ τον εαυτό μου την ώρα που παίζω από ψηλά. Είναι μέρος του τρόπου που λειτουργώ. Κι ενώ είμαι πολύ μέσα σε κάτι, διατηρώ ένα βλέμμα – ανάμεσα στα πολλά που έχω – που με κοιτάζει, που μου μιλάει. Μου λέει «ηρέμησε, πάρε μια ανάσα, ξεκουράσου» ή «γιατί είναι σφιγμένος ο αυχένας σου;». Το κάνω για να νιώσω ελαφριά, σαν το πάτημα μιας γάτας, γιατί είμαι πολύ πειραχτήρι.

Απαλλαχθήκατε ποτέ από το βάρος της πρωταγωνίστριας;

Αυτό το "βάρος" - δεν με πειράζει, όταν μου βγαίνει παιδικά, αβίαστα. Όταν, ας πούμε, έπαιζα σε αγώνες μπάσκετ ή έτρεχα στο στάδιο, ένοιωθα "πρωταγωνίστρια" με την έννοια της αρχηγίνας, αυτής που έχει την ευθύνη να φροντίσει για όλους και για την σωστή έκβαση του αγώνα. Αυτό έχει για μένα κάτι περιπετειώδες και είμαι πάντα ένα τέτοιο... παιδί. Γι' αυτό νομίζω μ' αρέσουν οι μεγάλοι ρόλοι. Είμαι λίγο Μπουμπουλίνα, αρχηγίνα. Ξέρεις και στο σχολείο ήμουν αρχηγός, έφτιαχνα ομάδες και οργάνωνα δραστηριότητες. Είχα πάντα τη σκέψη πως αν δεν μπορείς εσύ, εγώ θα σε σηκώσω, θα σε εμπνεύσω κι όλοι μαζί θα φύγουμε. Μου αρέσει ο συνδυασμός γυναίκα και ευθύνη, ο ρόλος της μάνας.

Μητέρα γιατί δεν γίνατε;

Όταν μπορούσα να γίνω δεν το επεδίωξα κι όταν το επεδίωξα δεν μπορούσα· ξέρεις πως τα φέρνει έτσι η ζωή, αυτά τα λάθος timing... Αλλά δεν το είχα ποτέ σαν προτεραιότητα. Ειδικά, εκείνα τα χρόνια που μπορούσα να γίνω μητέρα, το παιδί μου ήταν το θέατρο. Εκεί έδινα όλη μου τη στοργή και το νοιάξιμο. Έπειτα, πέρασε αυτή η εποχή, άρχισα να συνειδητοποιώ ότι αυτό το κομμάτι μου δεν το φρόντισα και δεν με φρόντισε – ε, μου στοίχισε λίγο - μετά όμως μου έφυγε εντελώς. Πάντως, αισθάνομαι ότι η μητρότητα είναι σε πάρα πολλά πράγματα στη ζωή όχι μόνο στο να έχεις παιδιά.

Ειδικά, εκείνα τα χρόνια που μπορούσα να γίνω μητέρα, το παιδί μου ήταν το θέατρο

Κοιτάζετε πίσω ή μπροστά σας;

Τις στιγμές που αναπολώ, βυθίζομαι και δε μ' αρέσει. Άλλοτε, μ' ευχαριστεί. Δε ξέρω, όταν κάτι με απομονώνει δεν το θέλω στη ζωή μου πια· θα ήθελα να είμαι πάντα διαθέσιμη και ενωμένη με τον κόσμο.

Στις περιπτώσεις που γυρίζετε πίσω θέλετε να αναγνωρίζετε ότι καταπιαστήκατε με δύσκολα πράγματα ή ότι χαρήκατε αυτά με τα οποία καταπιαστήκατε;

Θέλω να βλέπω πράγματα τα οποία χάρηκα πολύ. Και δεν νομίζω να έκανα καλά πράγματα τα οποία δεν χάρηκα. Όσα δεν χάρηκα, σίγουρα δεν τα έκανα καλά. Όταν δεν χαίρεσαι κάτι πώς να το προσφέρεις άφοβα κι ελεύθερα!

Έχετε συνείδηση αυτών που δεν κάνατε καλά, δηλαδή.

Βέβαια! Είμαι ευγνώμων γι' αυτά που δεν έκανα καλά, με βοήθησαν να καταλάβω το γιατί. Γιατί ήθελα να τα κάνω καλά; Για να χαρώ; Για να δώσω χαρά στο σκηνοθέτη μου; Για να μη στενοχωρηθεί ο Λευτέρης (Βογιατζής) ή για να μου πει «μπράβο»; Γιατί έπρεπε να επιβεβαιώσω το σύνδρομο της καλής μαθήτριας;

Σας βασάνισε το σύνδρομο της καλής μαθήτριας;

Ναι, ως άλλοθι για να μην αναλάβω την ευθύνη που μου αναλογούσε. Ωστόσο, κάποια στιγμή πρέπει να το δεις καθαρά, απλά: Οτι εδώ είμαι ψεύτης, εδώ αληθινός, εδώ χαίρομαι, εδώ όχι...

Αν στο παρελθόν δουλεύατε για το μπράβο των άλλων τώρα δουλεύετε για το μπράβο από εσάς;

Έτσι γίνεται κάπως. Αλλά όχι το «μπράβο» που σχετίζεται με κάτι που “πέτυχα”. Προτιμώ την αποδοχή, όχι το μπράβο. Από μικρό παιδί ψάχνεις την επιβεβαίωση της μαμάς και του μπαμπά. Μετά έρχεται και το θέατρο όπου γίνεται μια δεύτερη οικογένεια. Πόσω μάλλον για μένα που ήμουν πιστή στους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάστηκα, είχα στενές σχέσεις μαζί τους, όπως με το Μιχαήλ ή το Λευτέρη· αν δεν γινόταν μια καλή παράσταση, ένιωθα ότι φταίω, έπαιρνα εγώ όλη την ευθύνη. Μπουμπουλίνα πάλι. Φυσικά, το λάθος ήταν δικό μου, κανείς δεν μου έδινε αυτό το βάρος. Αυτό λοιπόν, με τα χρόνια έφυγε. Αυτά τα περιττά φεύγουν ευτυχώς...

Αν δεν γινόταν μια καλή παράσταση, ένιωθα ότι φταίω, έπαιρνα εγώ όλη την ευθύνη

Τελικά, είστε καλό παιδί ή όχι;

Δεν είμαι πολύ καλό παιδί αλλά από την άλλη, είμαι κιόλας. Ξέρεις, δεν θέλω να είμαι ρόλος, θα' θελα να είμαι αληθινή, αυτή που είμαι, με τα κακά και τα καλά. Όλοι, ειδικά μέσα στις οικογένειες και στα περιβάλλοντα που έχουμε μεγαλώσει, παίξαμε κάποιους ρόλους. Ας πούμε εγώ ήμουν ενωτική μέσα στο σπίτι κι εξακολουθώ να είμαι πυροσβέστης· φωνάξτε με να σβήσω τις φωτιές! Από την άλλη, φοβάμαι τις συγκρούσεις γιατί έχω πολύ έντονο θυμικό και άμα συγκρουστώ... φοβάμαι τα αίματα.

Εκφράζετε εύκολα τα συναισθήματα σας;

Όχι, δυσκολεύομαι. Θα ήθελα να μπορώ πιο γρήγορα και πιο εύκολα να φεύγω από αυτά που με πειράζουν. Να είμαι πιο ελεύθερη, να μη φοβάμαι να κάνω λάθη. Ίσως φταίει που ασχολούμαι περισσότερο με τα συναισθήματα των άλλων, παρά με τα δικά μου.

Παρόλα αυτά ζήσατε μεγάλα συναισθήματα.

Η αγάπη με νοιάζει. Ό, τι και να έζησα μόνο η αγάπη μένει. Εύχομαι όσο μεγαλώνω να χωράω την αγάπη μέσα μου, τίποτε άλλο.

Πηγή: monopoli.gr