Μιχάλης Mπάστας – Ενας ελεγειακός ποιητής
Όταν γράφουμε ποίηση έχουμε πάντα στον νου μας ότι με κάποια θέματα της ζωής και του στοχαστικού κύκλου της είμαστε ικανότεροι και πιο ειλικρινείς. Το υλικό με το οποίο καταπιανόμαστε αποτελεί την αρχή μας και αυτό είναι που θα μας οδηγήσει εκ των πραγμάτων στην επένδυση της αφήγησης (τυπικό μέρος), καθώς και στην ανάπτυξη των ιδεών και των στόχων (ουσιαστικό σκέλος) που θέσαμε.
Από το υλικό αυτό κάποια θέματα αποκλείουμε είτε ασυνείδητα είτε από πρόθεση και κάποια άλλα επιλέγουμε, για να εκτεθούμε μαζί τους στο αναγνωστικό κοινό. Πρωτίστως όμως στη συνείδησή μας.
Σε όλη την ιστορία της ποίησης παρουσιάστηκαν διαφορετικές τέτοιες τάσεις, συστήματα και σχολές. Άλλοι από τους ποιητές κλειστήκανε στις κάμαρες και με αδρανή ναρκισσισμό (Καρυωτάκης) αφηγήθηκαν σε έναν εσωτερικό μονόλογο το «δράμα» που τους διακατείχε και άλλοι οδηγήθηκαν στο άλλο άκρο, της καθαρής ποίησης γράφοντας μοντέρνα (Μαλλαρμέ, Μποντλέρ, Πάουντ). Άλλοι πάλι γίνανε πρωτοποριακοί και υπερρεαλιστές με την επαναστατική μορφή τέχνης. Μια τρίτη κατηγορία ήταν οι εθνικοί και δημώδεις ποιητές, αυτοί που δεν μπορούσαν να ξεφύγουν από τα μάγγανα της φυλετικής καταγωγής (Δραγούμης, Μαβίλης) και γι αυτό μείναν προσκολλημένοι στις αρχές και τα δόγματα του Φώτου Πολίτη, δηλαδή στην «ποίηση των δογματικών κειμηλίων», όπως την αποκάλεσε ο Μario Vitti, στο περίφημο έργο του «Η Γενιά του Τριάντα».
Ακόμη υπάρχει και η μαρξιστική θεώρηση της ποίησης (δες Κώστα Βάρναλη, Βλαντιμίρ Μαγιακόβσκυ), που εφαρμόζει τις μαρξιστικές θεωρίες στην τέχνη και τέλος η ποίηση της ηττοπάθειας όπως ονόμασε ο Θεοτοκάς την ποίηση του Καβάφη, επειδή διακατέχεται από ανία, απογοήτευση και μοιρολατρία (άσχετα αν έσφαλε ο Θεοτοκάς, αγνοώντας τον ποιητή που αξιοποίησε με τον καλύτερο τρόπο τη λιτότητα των ποιητικών μέσων και την κοινότητα του λεξιλογίου).
Τέλος, πρέπει να αναφερθούμε και στην κορυφαία εμφάνιση της επαναστατικής φόρμας αλλά και των ιδεών, από τους λεγόμενους μεταμοντέρνους (Ελιοτ, Ρίλκε, Ρεμπό) που έδωσαν άλλη πνοή και άλλαξαν τη ματιά επάνω στην έννοια και τους στόχους της αληθινής ποίησης.
Σημασία έχει ότι ο σύγχρονος ποιητής με μια δική του ψυχική ροή, στην έμπνευση αποδίδει καλύτερα αυτό που είτε έχει βιώσει είτε ποθεί να βιώσει και δεν μπόρεσε να το υλοποιήσει.
Κοντολογίς δύο είναι οι διαστάσεις του λόγου, αυτή της ποίησης και η άλλη του εσωτερικού μονολόγου. Η τελευταία συνήθως αποδίδεται σε ελεύθερο στίχο και γειτνιάζει στον πεζό αφηγηματικό μονόλογο.
Ωστόσο ένας από τους κορυφαίους κριτικούς της λογοτεχνίας μας, ο Ανδρέας Καραντώνης κατήγγειλε τον ελεύθερο στίχο, «ότι είναι ένας σωρός από φράσεις δίχως ρυθμό και τάξη». Δεν έχει δίκιο…
Ο Μιχάλης ο Μπάστας πρωτοτυπεί σε αυτόν τον ελεύθερο αφηγηματικό στίχο. Ενώ θα μπορούσα να τον κατατάξω άνετα στην κατηγορία των αφηγητών εσωτερικού λόγου, μερικές φορές απομακρύνεται – και μάλιστα εκκωφαντικά – για να συμπεριλάβει συγκεντρωτικές μνήμες από μια ζωή που του διέφυγε, ενώ ο λόγος του κινείται διαρκώς επάνω σε θέματα που έχει άριστα «βιωμένα».
Θέλω να πω, ότι ενώ είναι άριστος χειριστής των θεμάτων της ελεγειακής ποίησης και θα μπορούσε να γράψει εξαιρετικά, σε αυτό τον τομέα, συνειδητά (;) ή αυθόρμητα μετακινείται σε ποικίλους γνωστικούς τομείς, με αποτέλεσμα να χάνει την πρωτοτυπία και το έδαφος κάτω από τα πόδια του.
Ο Μιχάλης ο Μπάστας κι ας μη το έχουν διακρίνει πολλοί, ανήκει στη χορεία των ποιητών που έχουν έρμα και μύθους στο σακούλι τους. Όμως η ποικιλία και οι πολλαπλοί τομείς στους οποίους εκτίθεται, αλλοιώνουν την ταυτότητα του ελεγειακού ποιητή και μάλιστα ποιητή της ερωτικής ελεγείας, πεδίο λαμπρό για τον εξαιρετικά απλό (πολύ σημαντικό για έναν ποιητή) χειριστή της γλώσσας και των νοημάτων της. Ωστόσο το εκφραστικό του όργανο είναι απλό, όμως διακρίνεται μια κοπιαστική προσπάθεια, που γίνεται όλο και πιο έντονη «όταν επιχειρεί να εναποθέσει σε λίγες λέξεις μια στιγμιαία έκλαμψη».
Η ποίηση του Μιχάλη Μπάστα είναι ελεγειακή κι όχι επικοινωνιακή, με την έννοια ότι ο στίχος του προσπαθεί να θεραπεύσει την ανησυχία της ψυχής του κι όχι να διαλογιστεί με το ανέκφραστο.
Ποιήματα όπως το Νόμισμα, η Φυγή, Το Μοιραίο Ταξίδι (σύμπτωση που βρέθηκαν μαζί;) και Επικοινωνία, επικοινωνούν με το θαυμαστό ελεγειακό είδος της ποίησης που συγκίνησε και έκαμε δικούς του σημαντικούς και σπουδαίους ποιητές από την αρχαιότητα μέχρι την εποχή του Ρίλκε.
Οι ελεγείες δεν είναι μικρό πράγμα. Οι ερωτικές ελεγείες είναι ακόμη δυσκολότερο. Σε αυτές βρίσκω μοναδικότητα στον ποιητή Μιχάλη Μπάστα.
Ο ποιητής, με το τελευταίο του έργο (Μνήμες), που μόλις κυκλοφόρησε, παλεύει υπαρξιακά με το μοτίβο της ιδανικής ερωμένης, της δικής του μοναξιάς κι απαντοχής. Στα περισσότερα ποιήματά του δεσπόζει η μορφή μιας αγαπημένης, που τη διαχειρίζεται ως μοτίβο αποχαιρετισμού.
Βέβαια στα υπόλοιπα ποιήματά του κινείται μέσα σε ένα κλίμα ηττοπάθειας κι αυτός, και κατάθλιψης. Όμως έχει έναν τόνο «ομιλητικό» με αυθόρμητη προφορική διατύπωση στα ποιήματά του. Ωστόσο σε πολλά από αυτά υπάρχουν διαπιστώσεις που δεν ξεφεύγουν από την κοινοτοπία. Ο ποιητής δείχνει να κατέχεται από ένα βίωμα στερητικό που αποτελεί ξεχείλισμα μιας καταθλιπτικής ανίας, συμπυκνωμένης όμως σε ελεγειακό προσανατολισμό.
Οι ελεγείες του Μπάστα δεν παύουν να αποτελούν θρηνητικά άσματα. Μιλούν για το ανεπίτευκτο της αληθινής ευτυχίας, την ανικανότητα των ερωτευμένων να αγαπούν, την αποτυχία τους να δοθούν εντελώς στο αίσθημα της καρδιάς.
Επιχειρώντας μια καταβύθιση στον ανθρώπινο πόνο, θέλει να καταδείξει την αδυναμία βίωσης του ανθρώπινου αισθήματος. Αδυναμία που βασίζεται στην έλλειψη του ολοκληρωμένου αισθήματος, αλλά και στο ανεκπλήρωτο της ανθρώπινης ζωής και φύσης. Ο ποιητής οδηγείται σε μια τεχνητή αποτυχία να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα και το απόλυτο με περισσότερα η λιγότερα κρυμμένα πάθη.
Ο ρόλος του ποιητή: Να βρει τον μύθο του και να τον κάνει μαγικό κι αθάνατο τρέποντας τα αντικείμενα σε άϋλο στόχο.
*
Κι επειδή ο έρωτας και ο θάνατος παίζουν σπουδαίο ρόλο στην μέθεξη της ποιητικής του αθανασίας, θα του θυμίσω εκείνο το περίφημο απόσπασμα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου από την «Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος».
«Η αληθινή ποίηση είναι η μεγαλύτερη παιδεία: Είναι παιδεία ζωής και θανάτου»…
πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου