Ψαραντώνης: «Πάντα έπαιζα όπως μου ήρχοντο. Και τ' άλλα ακολουθούσαν»
Ο Ψαραντώνης, ίσως ο πιο χαρακτηριστικός φορέας μιας παράδοσης που διαρκώς μετασχηματίζεται και πλουταίνει, ο ζωντανός θρύλος της πιο ένδοξης μουσικής οικογένειας της Κρήτης (Ξυλουρηδες) θα είναι εκεί για να μας κάνει να ζήσουμε όσα είναι δύσκολο να πούμε με λέξεις.
Την Τρίτη 3 του Οκτώβρη το Καλλιμάρμαρο θα αποκτήσει κάτι από αέρα Ψηλορείτη. Ο Ψαραντώνης, ίσως ο πιο χαρακτηριστικός φορέας μιας παράδοσης που διαρκώς μετασχηματίζεται και πλουταίνει, ο ζωντανός θρύλος της πιο ένδοξης μουσικής οικογένειας της Κρήτης (Ξυλουρηδες) θα είναι εκεί για να μας κάνει να ζήσουμε όσα είναι δύσκολο να πούμε με λέξεις. Οι εκλεκτικές του συγγένειες, και μια σειρά κορυφαίων προσώπων της μουσικής από τον Βινίσιο Καποσέλα, τον Αλκίνοο Ιωαννίδη και τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου έως τον Μάνο Αχαλινιτόπουλο, τον Μανώλη Λιδάκη, την Τάνια Τσανακλίδου και τον Μιχάλη Τζουγανάκη (και πολλοί ακόμα) θα συμμετέχουν στη γιορτή που επιμελείται ο Νίκος Πλατύραχος (ενορχηστρώσεις/ διεύθυνση ορχήστρας) μαζί με τον ίδιο και τα παιδιά του, Γιώργη, Λάμπη και Νίκη Ξυλούρη.
Αν είναι κάτι που σου μένει βλέποντας τον Ψαραντώνη να παίζει τη λύρα του, είναι ένα ακαθόριστο συναίσθημα που πάει πέρα από το «μου αρέσει, δε μου αρέσει». Θα έλεγα ότι αυτό που κυριαρχεί είναι η αίσθηση ότι η μουσική του έχει μια δύναμη και μια αλήθεια τόσο βαθειά, τόσο μέσα από τα σπλάχνα του, που σε γυρνάει αιώνες πίσω, στα… υπόγεια δωμάτια σου, εκείνα που έχουν ένα μαγικό τρόπο να σε βάζουν μέσα στα ρεύματα της Ιστορίας- κάπου κάποιοι κάποτε στα χωριά του Ψηλορείτη. Μόνο μ’ αυτή την προϋπόθεση και με μια όσφρηση που δεν της επιτρέπεις να φιλτράρει ο νους, γίνεται να πλησιάσεις λιγάκι τα λόγια του και κάτι να καταλάβεις όταν τον ακούς να λέει στις συνεντεύξεις του «o αέρας που φυσάει έχει ρυθμό, η θάλασσα έχει παλμό-τα πάντα μέσα στην φύση έχουν ρυθμό. Και αρμονία. Η αρμονία της φύσης είναι ο Θεός».
Αν είναι κάτι που σου μένει βλέποντας τον Ψαραντώνη να παίζει τη λύρα του, είναι ένα ακαθόριστο συναίσθημα που πάει πέρα από το «μου αρέσει, δε μου αρέσει». Θα έλεγα ότι αυτό που κυριαρχεί είναι η αίσθηση ότι η μουσική του έχει μια δύναμη και μια αλήθεια τόσο βαθειά, τόσο μέσα από τα σπλάχνα του, που σε γυρνάει αιώνες πίσω, στα… υπόγεια δωμάτια σου, εκείνα που έχουν ένα μαγικό τρόπο να σε βάζουν μέσα στα ρεύματα της Ιστορίας- κάπου κάποιοι κάποτε στα χωριά του Ψηλορείτη. Μόνο μ’ αυτή την προϋπόθεση και με μια όσφρηση που δεν της επιτρέπεις να φιλτράρει ο νους, γίνεται να πλησιάσεις λιγάκι τα λόγια του και κάτι να καταλάβεις όταν τον ακούς να λέει στις συνεντεύξεις του «o αέρας που φυσάει έχει ρυθμό, η θάλασσα έχει παλμό-τα πάντα μέσα στην φύση έχουν ρυθμό. Και αρμονία. Η αρμονία της φύσης είναι ο Θεός».
Όσο ψευτο/ ποιητικό και δήθεν μπορεί να ακουστεί αυτό (κυρίως για κάποιον που δεν τον ξέρει) τόσο νόημα αποκτάει όταν η βιβλική φιγούρα του με τα μακριά γένια και τα διαπεραστικά γαλανά μάτια, τραντάζεται εκ θεμελίων βγάζοντας μια σχεδόν ερεβώδη φωνή την ώρα που είναι στη σκηνή. «Ο καλλιτέχνης γεννιέται, δε γίνεται», το έχει πει πολλές φορές όταν τον ρωτάνε οι δημοσιογράφοι. «Γιατί το συναίσθημα δε γράφεται στο χαρτί για να το βρει κανείς». Για τη μουσική: «Η μουσική δεν έχει άκρη. Δείτε εμένα. Είτε ένα δικό μου λέω, είτε ένα πιο παλιό, αλλιώς το παίζω κάθε φορά. Αλλιώς το στολίζω, άλλες τρέλες θέλω να το κάνω».
Πολλά μπορείς να πεις για την εμπειρία Ψαραντώνη (πέρα από τις γνωστές ρήσεις όπως «Λύρα Ευλογημένη» από τον Νικ Κέιβ, «ζωντανό πνεύμα του Διονύσου» από τον Αγγελάκα , «Τζίμι Χέντριξ της ελληνικής λύρας» κ.λ.π., κ.λ.π). Εκείνο που σε κάνει να απορείς (αν και είναι μάλλον μέσα στα αναμενόμενα) είναι ότι, ενώ η λύρα του ταξιδεύει από το 1982 σε όλο τον πλανήτη από τα μικρά τοπικά φεστιβάλ μέχρι τις μεγάλες διοργανώσεις διεθνών συναντήσεων, στάθηκε αδύνατον έως το 2010 να διαβεί τις πύλες του Ηρωδείου (όπου συμμετείχε και ο Γιάννης Αγγελάκας). «Ήθελα να κάμουμε μια πλάκα κάποτε» (είχε εξομολογηθεί στην εκπομπή «Η Ζωή είναι άλλου» της Εύης Κυριακοπούλου , ΕΤ1 2009). «Να βάλουμε αφίσες εκεί γύρω και να πάμε να παίξουμε απέξω». Το είχατε ζητήσει να παίξετε εκεί; (τον ρώτησε εκείνη). «Χρόνια τώρα το ζητάω. Βαρέθηκα .Δεν ξαναπάω».
Το 2010 όμως συνέβη το θαύμα. Εντός Ηρωδείου βέβαια. Ο Ψαραντώνης στο κέντρο, εκ δεξιών του ο Αγγελάκας (οι δυο τους είχαν συνεργαστεί στην παραγωγή ενός δίσκου του Ψαραντώνη) και στα αριστερά οι γιοί του, Γιώργης και Λάμπης και η κόρη του Νίκη (τρία από τα πέντε παιδιά του ακολουθούν το επάγγελμα) γέμισαν το ρωμαϊκό θέατρο, σε μια μοναδική βραδιά, που όσοι είδαν δεν ξεχνούν.
Ο Ψαραντώνης, όμως, είναι κάτι πέρα από μέγας δεξιοτέχνης λυράρης, ή «μέγας» μουσικός- καθότι το θέμα μας δεν είναι περί μουσικής μόνο. Όχι μόνο. Θα έλεγα είναι το πώς η μουσική (πάει πακέτο και ο χορός) μπλέκεται και γίνεται τρόπος ζωής, μια καθημερινότητα που στην Κρήτη (ειδικά εκεί) καταφέρνει και κρατάει ζωντανή μια παράδοση αιώνων. Και δεν είναι μόνο η μουσική στην Κρήτη που νιώθεις ότι έχει ρίζα βαθειά και γερή- και για αυτό ακριβώς μπορεί και μπολιάζεται το δέντρο με νέες ιδέες και ρεύματα - είναι που νιώθεις ότι οικογένειες σαν του Ψαραντώνη, μεταφέρουν μέσα από τη μουσική κάτι που πάει πέρα από αυτή, κάτι πολύτιμο το οποίο περνάει από γενιά σε γενιά κρατώντας όρθιο ένα dna που εμείς οι υπόλοιποι το κοιτάμε με το κιάλι. Το ντοκιμαντέρ «Οικογενειακή Υπόθεση» που έκανε το 2014 η Αγγελική Αριστομενοπούλου με επίκεντρο ουσιαστικά τη ζωή του γιού του Ψαραντώνη, Γιώργη Ξυλούρη (Ψαρογιώργη) και των παιδιών του (εγγόνια του Ψαραντώνη) καταφέρνει να περάσει στο θεατή αυτή την ιδιαίτερη σχέση του τετράπτυχου «μουσική/καθημερινότητα/οικογένεια, παράδοση» .
Μουσική, πανηγύρια, ταξίδια, παιδιά και εγγόνια. Και μεγάλα φεστιβάλ του κόσμου, όπως το Womadelaide στην Αυστραλία. Ο Ψαραντώνης δεν φαίνεται πολύ σ αυτό το ντοκιμαντέρ, αλλά αρκούν μερικά πλάνα για να καταλάβεις το ρόλο που έχει παίξει μέσα στην οικογένεια. Είναι το πρότυπο. Ο κριτής. Ο δάσκαλος. Η εξουσία της γνώσης και εκείνος που δίνει το... χρίσμα στους επόμενους. Θυμάμαι χαρακτηριστικά το πώς τον κοιτάζει η μικρή του εγγονή Απολλωνία λίγο πριν βγουν οικογενειακώς στη σκηνή του Womadelaide, πώς περιμένει από τον παππού της- πάντα στο κέντρο με την λύρα του- να δει την αποδοχή στο βλέμμα του όταν προβάρει την φωνή της. Με τον ίδιο σεβασμό και θαυμασμό μιλάει και ο γιος του ο Ψαρογιώργης, άξιος συνεχιστής της οικογενειακής παράδοσης, στο λαούτο. Από παιδάκι κοντά στον Ψαραντώνη, πάντα δίπλα του στα ταξίδια, εν Ελλάδι και παντού στον κόσμο, είχε την τύχη να συναντήσει από μικρός , ήχους και μουσικούς απ όλα τα μέρη του πλανήτη. Ο,τι ήταν οι παλιοί μεγάλοι οργανοπαίχτες «δάσκαλοι» για τον Ψαραντώνη και τον μεγαλύτερο αδελφό του Νίκο Ξυλούρη- ο Σκορδαλός, οι Μουντάκηδες, ο Καλομοίρης, ο Πασπαράκης ο Τυφλός, έτσι, αλλά αρκετά διευρυμένο και μπολιασμένο με νέα δεδομένα, ήταν το «σχολείο» του λαούτου για τον Γιώργη.
Η συνέχεια της παράδοσης στα σταυροδρόμια των μουσικών του κόσμου. Οι απρόσμενες συναντήσεις και η ένταση των λάιβ πάντα εκεί. Τυχαία η δόξα των Ξυλούρηδων και πέρα από τα δικά μας σύνορα; Για την ιστορία η λύρα του Ψαραντώνη εκτίθεται στο «The World’s first Global Musical Instrument Museum» στο Φοίνιξ της Αριζόνα, ένα βίντεο που τραβήχτηκε στο σπίτι του στην Κρήτη συνοδεύει τις πληροφορίες που δίνονται εκεί στους επισκέπτες ενώ ο ίδιος έχει συνυπάρξει στη σκηνή αλλά και σε δισκογραφικά πρότζεκτ με μουσικούς όπως ο Μπρέγκοβιτς, ο Βινίσιο Καποσέλα, ο Νικ Κέιβ. Η λύρα του ακούγεται στο mediterenian social club, όπως το ονόμασε ο Βινίσιο Καποσέλα (2011) «Μythology of the Sea», ενώ το 2015 έπαιξε και τραγούδησε για το σάουντρακ της ταινίας «Μακριά από τους ανθρώπους» του Ντ. Ελχόφεν που επιμελήθηκε ο Νικ Κέιβ με τον συνοδοιπόρο και συνεργάτη του Γουόρεν Ελις. «Να δείτε τι λένε για μας εκεί έξω» έχει πει σε παλιότερη συνέντευξη στα ΝΕΑ. «Πάνε πάνω από 15 χρόνια σε συναυλία στην Αυστραλία , σε μεγάλο υπαίθριο φεστιβάλ, με πολλές σκηνές. Και βγαίνει ο Νικ Κέιβ και του κάνουν μια υποδοχή, μα μια υποδοχή, χειροκροτήματα, χαμός. Και λέει ευχαριστώ κ.λ.π και αμέσως μετά μιλάει για μας και λέει «μην χάσετε τον Έλληνα που θα παίξει μετά, εύχομαι να καταφέρω κι εγώ να μπορέσω να δημιουργήσω το ίδιο πνεύμα. Δεν έχουν κόμπλεξ αυτοί άνθρωποι. Έχουν μεγαλείο ψυχής. Χαίρονται να ακούν ο ένας τον άλλο».
Εκείνος πώς «περνάει» την μουσική του κάτω στον κόσμο; Πώς το καταφέρνει; Υπάρχει πρόγραμμα όταν βγαίνει να παίξει;
«Όχι παιδί μου. Πάντα έκανα όπως μου ήρχοντο- κι ακολουθεί το ένα τ άλλο. Ο,τι μου πει το όργανο , ο κόσμος που ακούει, κάτι που θα δω, που έρχεται στο νου . Το περιβάλλον. Να θωρώ ένα δέντρο μία αίγα (γελώντας) ένα πουλί. Όλα σε βοηθάνε. Η μουσική δεν έχει στάση. Είναι θεριό που δεν παλεύεται ... Ολα τα 'χει και την αγριάδα της και την γλυκάδα της. Η μουσική είναι η ίδια η ζωή».
Το 2010 όμως συνέβη το θαύμα. Εντός Ηρωδείου βέβαια. Ο Ψαραντώνης στο κέντρο, εκ δεξιών του ο Αγγελάκας (οι δυο τους είχαν συνεργαστεί στην παραγωγή ενός δίσκου του Ψαραντώνη) και στα αριστερά οι γιοί του, Γιώργης και Λάμπης και η κόρη του Νίκη (τρία από τα πέντε παιδιά του ακολουθούν το επάγγελμα) γέμισαν το ρωμαϊκό θέατρο, σε μια μοναδική βραδιά, που όσοι είδαν δεν ξεχνούν.
Ο Ψαραντώνης, όμως, είναι κάτι πέρα από μέγας δεξιοτέχνης λυράρης, ή «μέγας» μουσικός- καθότι το θέμα μας δεν είναι περί μουσικής μόνο. Όχι μόνο. Θα έλεγα είναι το πώς η μουσική (πάει πακέτο και ο χορός) μπλέκεται και γίνεται τρόπος ζωής, μια καθημερινότητα που στην Κρήτη (ειδικά εκεί) καταφέρνει και κρατάει ζωντανή μια παράδοση αιώνων. Και δεν είναι μόνο η μουσική στην Κρήτη που νιώθεις ότι έχει ρίζα βαθειά και γερή- και για αυτό ακριβώς μπορεί και μπολιάζεται το δέντρο με νέες ιδέες και ρεύματα - είναι που νιώθεις ότι οικογένειες σαν του Ψαραντώνη, μεταφέρουν μέσα από τη μουσική κάτι που πάει πέρα από αυτή, κάτι πολύτιμο το οποίο περνάει από γενιά σε γενιά κρατώντας όρθιο ένα dna που εμείς οι υπόλοιποι το κοιτάμε με το κιάλι. Το ντοκιμαντέρ «Οικογενειακή Υπόθεση» που έκανε το 2014 η Αγγελική Αριστομενοπούλου με επίκεντρο ουσιαστικά τη ζωή του γιού του Ψαραντώνη, Γιώργη Ξυλούρη (Ψαρογιώργη) και των παιδιών του (εγγόνια του Ψαραντώνη) καταφέρνει να περάσει στο θεατή αυτή την ιδιαίτερη σχέση του τετράπτυχου «μουσική/καθημερινότητα/οικογένεια, παράδοση» .
Μουσική, πανηγύρια, ταξίδια, παιδιά και εγγόνια. Και μεγάλα φεστιβάλ του κόσμου, όπως το Womadelaide στην Αυστραλία. Ο Ψαραντώνης δεν φαίνεται πολύ σ αυτό το ντοκιμαντέρ, αλλά αρκούν μερικά πλάνα για να καταλάβεις το ρόλο που έχει παίξει μέσα στην οικογένεια. Είναι το πρότυπο. Ο κριτής. Ο δάσκαλος. Η εξουσία της γνώσης και εκείνος που δίνει το... χρίσμα στους επόμενους. Θυμάμαι χαρακτηριστικά το πώς τον κοιτάζει η μικρή του εγγονή Απολλωνία λίγο πριν βγουν οικογενειακώς στη σκηνή του Womadelaide, πώς περιμένει από τον παππού της- πάντα στο κέντρο με την λύρα του- να δει την αποδοχή στο βλέμμα του όταν προβάρει την φωνή της. Με τον ίδιο σεβασμό και θαυμασμό μιλάει και ο γιος του ο Ψαρογιώργης, άξιος συνεχιστής της οικογενειακής παράδοσης, στο λαούτο. Από παιδάκι κοντά στον Ψαραντώνη, πάντα δίπλα του στα ταξίδια, εν Ελλάδι και παντού στον κόσμο, είχε την τύχη να συναντήσει από μικρός , ήχους και μουσικούς απ όλα τα μέρη του πλανήτη. Ο,τι ήταν οι παλιοί μεγάλοι οργανοπαίχτες «δάσκαλοι» για τον Ψαραντώνη και τον μεγαλύτερο αδελφό του Νίκο Ξυλούρη- ο Σκορδαλός, οι Μουντάκηδες, ο Καλομοίρης, ο Πασπαράκης ο Τυφλός, έτσι, αλλά αρκετά διευρυμένο και μπολιασμένο με νέα δεδομένα, ήταν το «σχολείο» του λαούτου για τον Γιώργη.
Η συνέχεια της παράδοσης στα σταυροδρόμια των μουσικών του κόσμου. Οι απρόσμενες συναντήσεις και η ένταση των λάιβ πάντα εκεί. Τυχαία η δόξα των Ξυλούρηδων και πέρα από τα δικά μας σύνορα; Για την ιστορία η λύρα του Ψαραντώνη εκτίθεται στο «The World’s first Global Musical Instrument Museum» στο Φοίνιξ της Αριζόνα, ένα βίντεο που τραβήχτηκε στο σπίτι του στην Κρήτη συνοδεύει τις πληροφορίες που δίνονται εκεί στους επισκέπτες ενώ ο ίδιος έχει συνυπάρξει στη σκηνή αλλά και σε δισκογραφικά πρότζεκτ με μουσικούς όπως ο Μπρέγκοβιτς, ο Βινίσιο Καποσέλα, ο Νικ Κέιβ. Η λύρα του ακούγεται στο mediterenian social club, όπως το ονόμασε ο Βινίσιο Καποσέλα (2011) «Μythology of the Sea», ενώ το 2015 έπαιξε και τραγούδησε για το σάουντρακ της ταινίας «Μακριά από τους ανθρώπους» του Ντ. Ελχόφεν που επιμελήθηκε ο Νικ Κέιβ με τον συνοδοιπόρο και συνεργάτη του Γουόρεν Ελις. «Να δείτε τι λένε για μας εκεί έξω» έχει πει σε παλιότερη συνέντευξη στα ΝΕΑ. «Πάνε πάνω από 15 χρόνια σε συναυλία στην Αυστραλία , σε μεγάλο υπαίθριο φεστιβάλ, με πολλές σκηνές. Και βγαίνει ο Νικ Κέιβ και του κάνουν μια υποδοχή, μα μια υποδοχή, χειροκροτήματα, χαμός. Και λέει ευχαριστώ κ.λ.π και αμέσως μετά μιλάει για μας και λέει «μην χάσετε τον Έλληνα που θα παίξει μετά, εύχομαι να καταφέρω κι εγώ να μπορέσω να δημιουργήσω το ίδιο πνεύμα. Δεν έχουν κόμπλεξ αυτοί άνθρωποι. Έχουν μεγαλείο ψυχής. Χαίρονται να ακούν ο ένας τον άλλο».
Εκείνος πώς «περνάει» την μουσική του κάτω στον κόσμο; Πώς το καταφέρνει; Υπάρχει πρόγραμμα όταν βγαίνει να παίξει;
«Όχι παιδί μου. Πάντα έκανα όπως μου ήρχοντο- κι ακολουθεί το ένα τ άλλο. Ο,τι μου πει το όργανο , ο κόσμος που ακούει, κάτι που θα δω, που έρχεται στο νου . Το περιβάλλον. Να θωρώ ένα δέντρο μία αίγα (γελώντας) ένα πουλί. Όλα σε βοηθάνε. Η μουσική δεν έχει στάση. Είναι θεριό που δεν παλεύεται ... Ολα τα 'χει και την αγριάδα της και την γλυκάδα της. Η μουσική είναι η ίδια η ζωή».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου