Κωφά Και Βαρήκοα Άτομα
Στη Σύγχρονη Κοινωνία
Σε προηγούμενο άρθρο είχε πραγματοποιηθεί μία παρουσίαση του καθεστώτος προστασίας των δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρία, τόσο σε διεθνές, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Άμεσα συνδεδεμένο με τη θεματική του συγκεκριμένου άρθρου καθίσταται το αντικείμενο του παρόντος, αναφορικά με τα δικαιώματα των Κωφών και των Βαρήκοων Ατόμων ως Ατόμων με Αναπηρία, καθώς και σχετικά με την εξέλιξη της νοηματικής, και τη χρήση της ως επίσημης γλώσσας τους.
Ορισμοί
Σύμφωνα με τον πλέον διαδεδομένο ορισμό αναφορικά με τα Κωφά και τα Βαρήκοα Άτομα -όπως αυτός υιοθετήθηκε στη συνάντηση των διευθυντών των σχολείων κωφών της Αμερικής-, «κωφό είναι το άτομο το οποίο, εξαιτίας της απώλειας της ακοής του, παρεμποδίζεται στην κατανόηση της ομιλίας μέσω του ακουστικού καναλιού, χρησιμοποιώντας -ή μη- ακουστικά βαρηκοΐας ή άλλα τεχνητά βοηθήματα» (Frisina,1974). Αντιστοίχως, «βαρήκοο είναι το άτομο το οποίο, εξαιτίας της απώλειας της ακοής του, δυσκολεύεται -αλλά δεν παρεμποδίζεται- στην κατανόηση της ομιλίας μέσω του ακουστικού καναλιού, χρησιμοποιώντας -ή μη- ακουστικά βαρηκοΐας ή άλλα τεχνητά βοηθήματα».
Στο σημείο αυτό κρίνεται αναγκαία μία σημαντική διαφοροποίηση, η οποία έχει ως συνέπεια την αναφορά μας στους «Κωφούς» ορισμένες φορές με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα, ενώ άλλες με μικρό (Woodward, 1972). Κωφοί (με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα) είναι αυτοί που ανήκουν στην κοινότητα των Κωφών, ταυτίζονται με τους άλλους Κωφούς, και μοιράζονται κοινή κουλτούρα και γλώσσα – εν προκειμένω, τη νοηματική. Επίσης, οι ίδιοι παρουσιάζουν μια σειρά από κοινές αξίες -με κοινές εμπειρίες, κοινή γλώσσα και κοινούς τρόπους ζωής-, οι οποίες μεταφέρονται και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά. Σε κάθε περίπτωση, η ανάγκη των Κωφών για μία γλώσσα προσαρμοσμένη στις δικές τους οπτικές και αισθητηριακές ανάγκες είναι αυτή που τους καθιστά πολιτισμική ομάδα, και όχι η απώλεια της ακοής τους. Αντιστοίχως, κωφοί (με μικρό το πρώτο γράμμα) είναι άτομα με απώλεια ακοής που δεν ταυτίζονται και δεν ανήκουν στην Κοινότητα των Κωφών με τα χαρακτηριστικά που παρουσιάστηκαν παραπάνω. Στο συγκεκριμένο, ωστόσο, άρθρο θα ασχοληθούμε -κατά κύριο λόγο- με την πρώτη κατηγορία, τους Κωφούς.
Ακολούθως, μεταγλωσσικά κωφοί και βαρήκοοι αποτελούν ένα κομμάτι του πληθυσμού που έχουν χάσει την ακοή τους -κατά κύριο λόγο σε μεγάλη ηλικία- και δεν ταυτίζονται με άλλους Κωφούς, δεν γνωρίζουν, ούτε χρησιμοποιούν τη νοηματική γλώσσα, και δεν ανήκουν στην Κοινότητα των Κωφών. Αντίθετα, η πλειοψηφία των προγλωσσικά κωφών -δηλαδή αυτών που έχασαν την ακοή τους σε μικρή ηλικία (0-3 ετών), πριν την απόκτηση και τη φυσική κατάκτηση της γλώσσας- θα ανήκει, αργότερα, και θα ταυτιστεί με την κοινότητα των Κωφών. Σύμφωνα, μάλιστα, με διεθνή στατιστικά στοιχεία, 1 στα 1000 νεογέννητα παιδιά γεννιέται κωφό.
Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι αυτό που διαφοροποιεί τους Κωφούς από τις υπόλοιπες ομάδες Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες είναι αυτή καθεαυτή η χρήση της νοηματικής-οπτικής γλώσσας, και αυτό γιατί οι τελευταίες ομάδες -όπως, για παράδειγμα, τα άτομα με προβλήματα όρασης- χρησιμοποιούν τη γλώσσα της ευρύτερης κοινωνίας, και έχουν την κουλτούρα αυτής. Αντιθέτως, οι Κωφοί, ως διακριτή πολιτισμική ομάδα και κοινότητα -επηρεαζόμενοι, όμως, και από την ευρύτερη κοινωνία της οποίας αποτελούν και μέλη- έχουν ανακαλύψει τρόπους να ορίζουν και να εκφράζουν τους εαυτούς τους, μέσα από παραδόσεις, ήθη και έθιμα, ιστορίες, κοινωνικές εκδηλώσεις, λογοτεχνία, εικαστικές τέχνες και καθημερινές κοινωνικές συναντήσεις (Woodward, 1972).Διεθνές Και Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προστασίας
Σημαντικές διεθνείς προσπάθειες για το σεβασμό των δικαιωμάτων των Κωφών και των Βαρήκοων Ατόμων έχουν πραγματοποιηθεί -κατά κύριο λόγο- από τη δεκαετία του 1960 και ύστερα και, κυρίως, με τη μορφή γλωσσολογικών ερευνών σε διάφορες νοηματικές γλώσσες. Οι έρευνες αυτές κατέδειξαν ότι κάθε νοηματική γλώσσα έχει δομή, και ανταποκρίνεται στα παγκόσμια κριτήρια των ανθρωπίνων γλωσσών (με κυριότερες αυτές των Stokoe, Casterline και Croneberg το 1965, των Klima και Bellugi το 1975, των Brennan, Colville και Lawson το 1984 και του Bergam το 1982). Επίσης, είχαν θετική επίδραση τόσο στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας απέναντι στην πολιτισμική και γλωσσική, πλέον, ομάδα των Κωφών και των Βαρήκοων Ατόμων, όσο και στην -εν γένει- δραστηριοποίηση των τελευταίων για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους. Η δραστηριοποίηση αυτή εξέλαβε τη μορφή συντονισμένων κινητοποιήσεων των Κωφών στις Η.Π.Α., όπως αυτές του Μάρτη του 1988, με αίτημα την τοποθέτηση Κωφού Προέδρου στο Πανεπιστήμιο Gallaudet της Washington (γνωστού και ως Πανεπιστημίου των Κωφών). Θετικός, όμως, ήταν ο αντίκτυπος και στην εκπαίδευση, με την υιοθέτηση σε πολλές χώρες δίγλωσσων-διπολιτισμικών μοντέλων διδασκαλίας -με πρωτοπόρους τις Η.Π.Α. και τις Σκανδιναβικές Χώρες, όπως η Δανία και η Σουηδία-, με τα οποία αναγνωρίζονται οι ιδιαίτερες ψυχοκοινωνικές, πολιτισμικές και γλωσσικές ανάγκες των κωφών παιδιών.
Σκόπιμο θεωρείται να αναφερθεί ότι, στην περίπτωση των Κωφών και των Βαρήκοων Ατόμων, εφαρμόζεται η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, καθώς και το προαιρετικό πρωτόκολλο που τη συνοδεύει, τα οποία ψηφίστηκαν από την Ολομέλεια της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, στις 23 Δεκεμβρίου του 2006, και τέθηκαν σε ισχύ στις 3 Μαΐου του 2008 (United Nations, 2006). Στις 23 Δεκεμβρίου του 2010, η Ευρωπαϊκή Ένωση επικύρωσε και επίσημα την εν λόγω σύμβαση – πράξη η οποία συνιστά και την πρώτη επικύρωση Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από Διακυβερνητική ομάδα (European Union, 2010). Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης καλωσορίστηκε ενθέρμως από το Ευρωπαϊκό Αναπηρικό Κίνημα, καθώς κατέδειξε με έμπρακτο τρόπο το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των Ευρωπαίων πολιτών, θέτοντας την αναπηρία στην κορυφή της ατζέντας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Το Ελληνικό Κοινοβούλιο με το νόμο 4074/2012 κύρωσε τη Σύμβαση του Ο.Η.Ε για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες, καθώς και το Προαιρετικό της Πρωτόκολλο, κατοχυρώνοντας έτσι τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία – ήτοι και των Κωφών και των Βαρήκοων πολιτών της χώρας.
Παρά το γεγονός ότι η εν λόγω σύμβαση -όπως και άλλα διεθνή συμβατικά κείμενα- θέτουν ως πυρήνα της σύγχρονης προσέγγισης των Κωφών και των Βαρήκοων Ατόμων την εγκατάλειψη του ιατροπαθολογικού μοντέλου, το οποίο αντιμετώπιζε και εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τους Κωφούς και τους Βαρήκοους ως ιατρικά περιστατικά και απομονωμένες υπάρξεις. Ο δρόμος προς την υιοθέτηση ενός στερεού κοινωνικού μοντέλου προσέγγισης είναι εξαιρετικά δύσκολος προς υλοποίηση. Η διαχρονική προσήλωση στην ιατροπαθολογική προσέγγιση είχε ως αποτέλεσμα το σαφή προσανατολισμό των προγραμμάτων εκπαίδευσης και έρευνας γύρω από τη θεραπεία της κώφωσης, και της ομαλής ένταξης των Κωφών και των Βαρήκοων ατόμων και παιδιών στην «Κοινωνία των ακουόντων», και όχι το σεβασμό της διακριτής πολιτισμικής ομάδας και οντότητας. Το ίδιο ίσχυε, και ισχύει, αναφορικά με τη χρήση της γλώσσας των Κωφών και Βαρήκοων Ατόμων -της γνωστής «νοηματικής»-, οποία θεωρείτο περιορισμένη, φτωχή, και όχι ισότιμη με τις ομιλούμενες.
Η Νοηματική Γλώσσα
Οι πρώτες αναφορές σχετικά με τη χρήση της νοηματικής γλώσσας ως μέσου επικοινωνίας τοποθετούνται στην εποχή του Πλάτωνα (Κρατύλος). Η νοηματική γλώσσα είναι η οπτικοκινητική γλώσσα που χρησιμοποιείται στην Κοινότητα των Κωφών κατά την μεταξύ τους επικοινωνία, και σχηματίζεται από συγκεκριμένες κινήσεις και σχήματα των χεριών, των ματιών, του προσώπου, του κεφαλιού και της στάσης του σώματος. Είναι, δηλαδή, μία οπτική γλώσσα, γιατί προσλαμβάνεται από το οπτικό -και όχι το ακουστικό- κανάλι, ενώ αποτελείται από χειρόμορφες κινήσεις, και όχι από ήχους.
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι δεν υπάρχει μία κοινή νοηματική γλώσσα, αλλά πολλές διαφορετικές – όπως ακριβώς συμβαίνει με τις προφορικές γλώσσες. Μάλιστα, από τη γλωσσολογική -αλλά και κοινωνιογλωσσολογική- ανάλυση των φυσικών νοηματικών γλωσσών προέκυψε ότι αυτές διαφέρουν μεταξύ τους, καθώς έχουν πλήρη αφαιρετική και εκφραστική δυνατότητα, αυστηρούς γραμματικούς κανόνες, και παρουσιάζουν ίδιες γλωσσολογικές ιδιότητες με αυτές που έχουν όλες οι ομιλούμενες γλώσσες του κόσμου, αναπτυσσόμενες φυσικά, και μεταφερόμενες από γενιά σε γενιά.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με ψήφισμα που υιοθετήθηκε ομόφωνα στις 17 Ιουνίου του 1988 αναφορικά με τη χρήση των Νοηματικών γλωσσών (A2-302/87), καλεί όλα τα κράτη-μέλη να προβούν σε αναγνώριση των εθνικών νοηματικών γλωσσών ως επίσημων γλωσσών των Κωφών (European Parliament, 1988). Με νεότερο ψήφισμά του, μάλιστα, της 23ης Νοεμβρίου 2016 (2016/2952 (RSP) ), υπογραμμίζει τη σημασία των επαγγελματιών διερμηνέων της νοηματικής γλώσσας (European Parliament, 2016).
Προς αυτό, μεταξύ άλλων, εργάζεται και η Ευρωπαϊκή Ένωση Κωφών, η οποία αποτελεί μία αφιλοκερδή ευρωπαϊκή μη κυβερνητική οργάνωση – τη μοναδική υπερεθνική οργάνωση που εκπροσωπεί τα Κωφά άτομα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σημαντική επιτυχία της συγκεκριμένης οργάνωσης αποτελεί η υπογραφή της Διακήρυξης των Βρυξελλών σχετικά με τις Νοηματικές Γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που υπεγράφη στις 19 Νοεμβρίου 2010. Το εν λόγω κείμενο έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς -πέρα του ότι περιέχει αιτήματα σχετικά με την εκπαίδευση και την απασχόληση- διακηρύσσει ότι το δικαίωμα στη νοηματική γλώσσα αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα, και ως τέτοιο θα πρέπει να προστατεύεται με σεβασμό (European Union of the Deaf, 2010).
Στην Ελλάδα, η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα αναγνωρίστηκε με το νόμο 2817/2000 ως η επίσημη γλώσσα των Κωφών και Βαρήκοων ατόμων στον τομέα της εκπαίδευσης. Πάγιο αίτημα, ωστόσο, τόσο της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία, όσο και της Ομοσπονδίας Κωφών Ελλάδος, αλλά και του Εθνικού Ιδρύματος Κωφών αποτελεί η συνταγματική κατοχύρωση και αναγνώριση της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας. Μία τέτοια κίνηση θεωρείται απαραίτητη για να δοθεί στους Κωφούς και Βαρήκοους προσβασιμότητα σε όλους τους τομείς του κοινωνικού βίου -όπως στην εκπαίδευση, την εργασία, τον πολιτισμό και τον αθλητισμό-, αλλά και για να εξασφαλιστεί η ισότιμη αντιμετώπισή τους.Συμπέρασμα
Η ανάλυση που προηγήθηκε κατέδειξε, με τον πλέον σαφή τρόπο, τη μοναδικότητα της Κοινότητας των Κωφών και των Βαρήκοων ατόμων – μια μοναδικότητα άμεσα συνδεδεμένη με τη χρήση της νοηματικής γλώσσας. Υπογράμμισε, επίσης, τις βασικές διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται σχετικά με την ένταξη -ή μη- των κωφών ατόμων στην Κοινότητα των Κωφών, καταδεικνύοντας τη σαφή ανάγκη για συστηματικότερη έρευνα σχετικά με τη συγκεκριμένη κατηγορία Κωφών ατόμων. Η περαιτέρω ευαισθητοποίηση -αναφορικά με τον πλούτο της συγκεκριμένης κοινότητας ως διακριτής πολιτισμικής ομάδας, αλλά και αναφορικά με τους κωφούς που δεν εντάσσονται σε αυτήν- περνά μέσα από την ενημέρωση και τη δράση προς την καλύτερη και αποτελεσματικότερη προστασία των δικαιωμάτων των Κωφών και των Βαρήκοων ατόμων, τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Πηγές:
- Idrimakofon.gr. (2017). ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ | Εθνικό Ίδρυμα Κωφών. [online] Available at: http://www.idrimakofon.gr/?cat=50 [Accessed 16 May 2017].
- OM.K.E. (2017). Oμοσπονδία Κωφών Ελλάδος. [online] Available at: http://www.omke.gr/ [Accessed 16 May 2017].
- Katsani, T. (2017). Να αναγνωριστεί η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα στο Ελληνικό Σύνταγμα!. [online] Esaea.gr. Available at: http://www.esaea.gr/pressoffice/campaings/974-na-anagnwristei-h-ellhnikh-nohmatikh-glwssa-sto-ellhniko-syntagma [Accessed 16 May 2017].
- ecml.at. (2017). Ευρωπαϊκή Μέρα Γλωσσών. [online] Available at: http://edl.ecml.at/LanguageFun/FAQsonsignlanguage/tabid/2741/language/el-GR/Default.aspx [Accessed 14 May 2017].
- Πανεπιστήμιο Πάτρων (n.d.). Η Κοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών. 1sted. [ebook] University of Patras-E-class. Available at: https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/PDE1375/Koinotita%20kai%20koultoura%20kofon.pdf [Accessed 14 May 2017].
- Κουρμπέτης, Β., Χατζοπούλου, Μ., Σαββαλίδου, Φ. and Ζωγράφου, Ε. (2007). Προσεγγίζοντας την Κώφωση. 1st ed. [ebook] Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών (Τμήμα Ψυχολογίας). Available at: http://blogs.sch.gr/kdaydideira/files/2015/07/%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%83%CE [Accessed 14 May 2017].
- πηγή
- *********************
Εχω τόσο σκυλοβαρεθεί να διαβάζω άρθρα ακουόντων περί του πως επικοινωνούμε εμείς οι κουφοβαρήκοοι...Με βιβλιογραφία του 1972 μάλιστα.
"ΚΟΛΟΤΟΥΡΟΥ ΣΟΦΙΑ 23 Μαΐου 2017 at 3:45 ΜΜ Reply
Οι μεταγλωσσικοί κωφοί δεν έχουμε χάσει την ακοή μας «κατά κύριο λόγο σε μεγάλη ηλικία». Μεταγλωσσικός κωφός είναι όποιος χάσει την ακοή του μετά τα 3-4 χρόνια του, που έχει αναπτύξει τον λόγο και την ομιλία. Εγώ, ας πούμε, κουφάθηκα στα 4,5 και φυσικά μιλάω, επικοινωνώ προφορικά και δεν έμαθα ποτέ τη νοηματική.
Επιπροσθέτως, οι σημερινοί (εδώ και 20 χρόνια) προγλωσσικοί κωφοί έχουν πλέον τη δυνατότητα να βάλουν κοχλιακό εμφύτευμα σε ηλικία 1-2 ετών, οπότε μεγαλώνοντας δεν είναι κωφάλαλοι, διότι ακούνε και μιλάνε. Οπότε πάλι δεν χρειάζονται τη νοηματική για να επικοινωνήσουν. Αρα, πόσους ακριβώς αφορά τελικά η νοηματική σήμερα; Προβληματιστείτε πριν χρησιμοποιήσετε παλαιά βιβλιογραφία, διότι η ιατρική επιστήμη την έχει ξεπεράσει πλέον.
Επιπροσθέτως, οι σημερινοί (εδώ και 20 χρόνια) προγλωσσικοί κωφοί έχουν πλέον τη δυνατότητα να βάλουν κοχλιακό εμφύτευμα σε ηλικία 1-2 ετών, οπότε μεγαλώνοντας δεν είναι κωφάλαλοι, διότι ακούνε και μιλάνε. Οπότε πάλι δεν χρειάζονται τη νοηματική για να επικοινωνήσουν. Αρα, πόσους ακριβώς αφορά τελικά η νοηματική σήμερα; Προβληματιστείτε πριν χρησιμοποιήσετε παλαιά βιβλιογραφία, διότι η ιατρική επιστήμη την έχει ξεπεράσει πλέον.
Με εκτίμηση
Κολοτούρου Σοφία
πάσχουσα από πλήρη κώφωση άμφω
πρόεδρος του σωματείου «Ακουστήριξη- κίνηση για την προσβασιμότητα κωφών και βαρηκόων με προφορικό λόγο»
Κολοτούρου Σοφία
πάσχουσα από πλήρη κώφωση άμφω
πρόεδρος του σωματείου «Ακουστήριξη- κίνηση για την προσβασιμότητα κωφών και βαρηκόων με προφορικό λόγο»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου